Yağmur YÜRÜKOĞLU**
Ceren ŞİMŞEK*
**Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi, yagmuryurukoglu14@gmail.com .
* Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi.
ÖZET
Bu makalede kişisel verinin tanımı yapılarak Türk Hukukunda ve Dünya Hukukunda kişisel verilerin korunmasına yönelik getirilen düzenlemelere kısaca değinilmiştir. Ayrıca, istisnai bir hak olarak ortaya çıkan ve zamanla genel bir hak olma niteliği kazanan “unutulma hakkı” nın kapsamı, öznesi ve yükümlüsü, Türk Hukukundaki ilgili düzenlemeleri ve bu hakkın istisnasını oluşturan hallere ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Son olarak Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 08/12/2020 tarihli “Unutulma hakkı kapsamında ilgili kişinin arama motorunda adı ve soyadı ile bağlantılı sonuçların kaldırılması” talebine ilişkin kararı incelenerek unutulma hakkının halihazırdaki uygulamasının daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır.
ANAHTAR KELİMELER: Kişisel Veri, Unutulma Hakkı, Kişisel Verileri Koruma Kurumu.
İnternetin ve dolayısıyla sosyal medya kullanımının hızla artış gösterdiği günümüzde kişisel veriler dünya üzerinde bir kâr sağlama aracı haline gelmiştir. Kişilerin verilerini toplayan, elinde bulunduran ve bu verileri işleyen kimselerin kişisel verilere ulaşımı eskiye nazaran daha çabuk ve daha ulaşabilir bir konumda bulunmaktadır. Kişisel verilerin bu denli kolay ulaşılabilir olması kişilerin kişilik haklarına zarar verebilmesi sonucunu meydana getireceğinden gerek Dünya’da gerekse Türk hukukunda kişisel verileri korumaya yönelik birtakım düzenlemeler getirilmiştir.
Türk hukukunda asıl olarak 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nda düzenlenmiş olan kişisel veriler, ilgili kanunun 3/d maddesinde ‘‘Kimliği belirli ya da belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgi ’’ olarak tanımlanmaktadır. Mevzuatımızda KVKK’ dan önceki dönemde de kişisel verilere yönelik düzenlemelere yer verildiği görülmektedir. 1982 Anayasasında özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı, haberleşmenin gizliliği, din ve vicdan hürriyeti gibi hak ve özgürlükleri düzenleyen maddeler kişisel verilerin korunmasını da ihtiva etmektedir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda da belli düzenlemeler getirilmiştir. TCK’da KVKK açısından önem arz eden maddeler, madde 134 özel hayatın gizliliğini ihlal suçu, madde 135 kişisel verilerin kaydedilmesi suçu, madde 136 verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme suçu, madde 138 verileri yok etmeme suçu olarak belirtilebilir. Keza, 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu’nda da 6698 sayılı KVKK ile aynı doğrultuda kişisel verilerin korunmasına yönelik ilkeler belirtilmiştir. Son olarak 6698 sayılı KVKK ile birlikte, verileri işlenen gerçek kişiler ile verileri işleyen gerçek ve tüzel kişilerin kişisel verileri bu kanun kapsamında güvence altına alınmıştır. Avrupa Birliği’nde ise Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, çeşitli direktif ve protokollerle kişisel verilerin korunması konusunda düzenlemeler yapılmış bunlardan General Data Protection Regulation (GDPR) ile kişisel verileri Avrupa sınırları içinde işlenen yahut depolanan kimselerin Avrupa Birliği sınırlarında yaşayıp yaşamamaları göz önünde bulundurulmaksızın GDPR güvencesinden yararlandırılması hedeflenmektedir.
Kişilerin, kendisi veya ailesinin geçmişi ile ilgili olumsuzluk teşkil eden verilerin kolay ve hızlı biçimde erişilebilir hale gelmesi kişiler bakımından aksi sonuçlar doğmasına sebep olmaktadır. Her ne kadar internet kullanımı esnasında kişilere “kişisel verilerini paylaşma konusunda rızalarının olup olmadığı” soruluyor olsa da rıza verilmemesi halinde erişime devam edilememesi kullanıcıları verilerini paylaşma yükümlülüğü altında bırakmaktadır. Bu durumun doğurduğu olumsuzlukların önüne geçmek amacıyla “unutulma hakkı” olarak nitelendirilen dijital bir hak ortaya çıkmıştır. Unutulma hakkı, Anayasa’nın 5, 17 ve 20. maddelerinin bir sonucu niteliğindedir. İlk defa, 2012 yılında Avrupa Komisyonu’nun adalet ve vatandaşlıktan sorumlu üyesi olan Viviane Reding’ in açıklamalarında ele alınmış olup ardından Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın 13.05.2014 tarihli Google İspanya kararında gündeme gelmiştir. Divan bu kararda Google hakkında, bazı hallerde kullanıcılarının kendileriyle ilgili bilgilere erişilmesini sağlayan linkleri silmesine yönelik kullanıcılarına hak tanıması gerektiği yönünde karar vermiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 17.06.2015 tarihli kararında unutulma hakkını, “üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan ve geçmişte yaşanan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, kişilerin, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlenmesini isteme hakkı” olarak tanımlamıştır. Unutulma hakkı için, veri öznelerinin internette yer alan kişisel verilerinin arama sonuçlarında kendi adlarıyla bağlantılı olmamasını isteme hakkıdır da denilebilir. Nitekim Kişisel Verileri Koruma Kanununda unutulma hakkına ilişkin ayrı bir tanım yapılmış olmamakla beraber, Kanunun 7. maddesinin birinci fıkrasındaki “Bu Kanun ve ilgili diğer kanun hükümlerine uygun olarak işlenmiş olmasına rağmen, işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması hâlinde kişisel veriler resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinir, yok edilir veya anonim hâle getirilir.” hükmü unutulma hakkının uygulanmasını sağlayan bir düzenlemedir. Yine KVKK m. 11/1’de ilgili kişilerin sahip olduğu haklar belirtilmiştir. Buna göre, “Herkes, veri sorumlusuna başvurarak kendisiyle ilgili; a) Kişisel veri işlenip işlenmediğini öğrenme, b) Kişisel verileri işlenmişse buna ilişkin bilgi talep etme, c) Kişisel verilerin işlenme amacını ve bunların amacına uygun kullanılıp kullanılmadığını öğrenme, ç) Yurt içinde veya yurt dışında kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişileri bilme, d) Kişisel verilerin eksik veya yanlış işlenmiş olması hâlinde bunların düzeltilmesini isteme, e) 7 nci maddede öngörülen şartlar çerçevesinde kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme, f) (d) ve (e) bentleri uyarınca yapılan işlemlerin, kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişilere bildirilmesini isteme, g) İşlenen verilerin münhasıran otomatik sistemler vasıtasıyla analiz edilmesi suretiyle kişinin kendisi aleyhine bir sonucun ortaya çıkmasına itiraz etme, ğ) Kişisel verilerin kanuna aykırı olarak işlenmesi sebebiyle zarara uğraması hâlinde zararın giderilmesini talep etme, haklarına sahiptir.” Ancak belirtmek gerekir ki, bu hak ile her ne kadar kişilere ait kişisel verilerin korunması amaçlanıyor olsa da belli hallerde bu verilerin işlenmesine izin verilebilir. Buna göre tarihsel, istatiksel, bilimsel, edebi ifade veya gazetecilik amaçlarının varlığı söz konusu olduğunda, bu amaç doğrultusunda kişisel verilerin işlenmesine devam edilebilir. Fakat söz konusu işleme faaliyeti, özel hükümlere aykırılık teşkil etmemelidir.
Özellikle Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki düzenlemelere bakıldığında kişisel verilerin korunması hakkının tüzel kişiler bakımından da var olup olmadığı hususunda bir görüş birliği olmadığı görülmektedir. Fransa, Estonya, Almanya, İtalya, Polonya, Finlandiya ve İngiltere gibi birçok ülkede kişisel verilerin korunması hakkı tüzel kişileri kapsamamaktadır. Türkiye’deki düzenlemeler de bu yöndedir. Peki, unutulma hakkının sahipleri yani hakkı kullanacak kişiler kimlerdir? Mevcut uygulamaya göre, unutulma hakkının öznesi sadece gerçek kişiler olabilir. Hakkın birincil yükümlüleri ve hak sahiplerinin başvuracağı kişiler ise arama motorları yani ticari şirketlerdir. Bu durum, diğer insan hakları göz önünde bulundurulduğunda unutulma hakkı bakımından ayırt edici bir özelliktir. Bunun yanı sıra arama motorlarının her zaman için yükümlülük altında olacağını söylemek de yanlış olacaktır. Avrupa Adalet Divanının unutulma hakkı ile ilgili verdiği kararında belirlediği koşullara göre kişisel veriler,
“1.Makul, belirli, açık ve hukuki sebeplerle toplanmış, daha sonra bu amaçlara uygun olarak işlenmişse
2.Kişisel veriler artık toplanılma veya işlenme amaçlarıyla yeterli, uygun ölçüde bağdaşmıyorsa
3.Kişisel veriler ancak gerekli ve güncel olduklarında doğruysa
4.Kişisel verilerin toplanılma veya güncellenme amaçları göz önünde bulundurulduğunda, kişilerin teşhis edilmesine gerek kalmamışsa” (YAVUZ, 2020)
arama motorları unutulma hakkını uygulamakla mükellef olmaktadır. Arama motorlarının bu hakkı uygulayabilmesi için kendilerine veri özneleri tarafından bir talep gelmesi gerekir. Arama motorlarının kendilerine gelen bu talepleri reddetme imkânı vardır. Talep sahipleri, ret kararı üzerine ulusal veri koruma ajanslarına ve mahkemelere başvurarak karara itirazda bulunabilirler.
Kişisel Verileri Koruma Kurulunun 08/12/2020 tarihli ve 2020/927 sayılı “Unutulma hakkı kapsamında ilgili kişinin arama motorunda adı ve soyadı ile bağlantılı sonuçların kaldırılması talebi” ne ilişkin bir kararı bulunmaktadır. Karara ilişkin somut olayda şikâyet başvurusu yapmış olan ilgili kişi, üniversitede öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Başvuru sahibinin görev yapmış olduğu bölümde akademik kadro ilanı verilmesi üzerine, kadro için aile yakınlarından biri sınavda başarılı olmuştur. Bunun üzerine sosyal medyada bu işe alım ile ilgili birtakım haberler yapılmış, üniversite ise soruşturma başlatmıştır. Soruşturma sonucunda bir usulsüzlük olmadığı yönünde karar verilmiştir. Başvuru sahibi ilgili kişi, bahsi geçen haberlerin kaldırılması talebi ile arama motoruna başvuruda bulunmuştur. Ancak arama motoru, herhangi bir işlem yapmama doğrultusunda karar verip söz konusu talebin web yöneticisine gönderilebileceğini ifade etmiştir. İlgili kişi, yapılan haberlerin kendisi ve aile yakınının meslek hayatını ve itibarını olumsuz yönde etkilediği gerekçesiyle Kişisel Verileri Koruma Kuruluna, “söz konusu içeriklerin arama motorunda indekslenmeyecek şekilde teknik düzenlemeye tabi tutulması” talebiyle başvurmuştur. Kişisel Verileri Koruma Kurulu yaptığı incelemeler sonucu başvurucunun kamu üniversitesinde görevli olduğunu ve bu üniversitenin başvurucunun aile yakınının işe alınması hakkında bir soruşturma başlattığını tespit etmiştir. Basında yer alan haberin ise gazetecilik faaliyeti kapsamında olduğunu belirterek mevcut bilgilerin güncel olduğu ve özel nitelikte kişisel veri niteliği taşımadığı sonucuna varmıştır. Başvurucunun kendisi tarafından yayımlanmayan ve ceza gerektiren bir suçla alakalı olmayan veriler için arama motorundan kaldırılması yönündeki talebi, veri sorumlusu tarafından yapılan işlemin 23.06.2020 tarih ve 2020/481 sayılı Kurul Kararı ekinde yer alan kriterler baz alındığında yeterli olduğu görülmüştür. Bu nedenle Kurul, haber içeriğinin gerçeği yansıtmadığı hakkındaki iddialar için yargı yolunun kullanılması gerektiğini belirterek mevcut şikâyet için herhangi bir işlem tesis edilmesine gerek olmadığına karar vermiştir. Kurulun vermiş olduğu bu kararın son derece yerinde olduğunu düşünmekteyiz.
Sonuç olarak belirtilmelidir ki, günümüzde hızla gelişen ve dijitalleşen dünyada hem kişisel verilerimizin korunması hem de yayılması istenmeyen, kişinin kendisi yahut ailesine yönelik olumsuzluk teşkil eden bilgilere erişimin sona erdirilmesi önem arz etmektedir. Anayasal bir hak olarak doğan ‘’unutulma hakkı’’, KVKK’ da da uygulanması için bir zemin bulmuştur. Bu duruma bağlı olarak veri öznelerinin kendileriyle bağlantılı olarak rahatsızlık duydukları verilerin internet ortamında erişiminin durdurulmasını talep etmeleri mümkündür.
(1) İ.S. KAYA, Y. TOLUN (2020).Uygulayıcılar İçin Türkiye’de ve Avrupa’da Kişisel Verilerin İşlenmesi KVKK ve GDPR Karşılaştırması, Adalet Yayınevi, sayfa 19.
(2) RG. T. 7.4.2016, S. 29677.
(3) B. ÖZTÜRK, E. ALTINOK ÇALIŞKAN, S. SEYHAN (2021). Kişisel Verilerin Korunması Hukuku Teorik ve Pratik Çalışma Kitabı, Seçkin Yayıncılık, sayfa 15.
(4) European Data Protection Supervısor https://edps.europa.eu/data-protection/our-work/subjects/general-data-protection-regulation_en (Erişim 05.03.2021)
(7) C. YAVUZ (2020), Unutulma Hakkı, Seçkin Yayıncılık, sayfa 49.
(10) C. YAVUZ (2020), Unutulma Hakkı, Seçkin Yayıncılık, sayfa 49.
(11) Deutsche Welle, “Spanish firm loses right to be forgotten case” https://www.dw.com/en/spanish-firm-loses-right-to-be-forgotten-case/a-15774283
(12) https://kvkk.gov.tr/Icerik/6871/2020-927 ( Erişim 19.03.2021)
Kaynakça
B. ÖZTÜRK, E. ALTINOK ÇALIŞKAN, S. SEYHAN (2021). Kişisel Verilerin Korunması Hukuku Teorik ve Pratik Çalışma Kitabı, Seçkin Yayıncılık.
C. APAYDIN (2020). Basın Televizyon ve Radyo Yayınlarında Cevap ve Düzeltme Hakkı/ İnternette Erişimin Engellenmesi/ Unutulma Hakkı, Seçkin Yayıncılık.
C. YAVUZ (2020), Unutulma Hakkı, Seçkin Yayıncılık.
İ.S. KAYA, Y. TOLUN (2020). Uygulayıcılar İçin Türkiye’de ve Avrupa’da Kişisel Verilerin İşlenmesi KVKK ve GDPR Karşılaştırması, Adalet Yayınevi.
Deutsche Welle, “Spanish firm loses right to be forgotten case” https://www.dw.com/en/spanish-firm-loses-right-to-be-forgotten-case/a-15774283. (Erişim 17.03.2021)
European Data Protection Supervısor https://edps.europa.eu/data-protection/our-work/subjects/general-data-protection-regulation_en (Erişim 05.03.2021)
RG. T. 7.4.2016, S. 29677.
http://curia.europa.eu/juris/celex.jsf?celex=62012CJ0131 ( Erişim 17.03.2021)
https://kvkk.gov.tr/Icerik/6871/2020-927 ( Erişim 19.03.2021)
Comments