Begüm Turhan
Bilkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Günümüzde, teknolojinin hızlı ilerlemesi ile birlikte, internet dünyada ve Türkiye'de pek çok alanda devrim niteliğinde değişimlere yol açmıştır. İnternet, bilgiye erişimi kolaylaştırmanın yanı sıra, küresel iletişimi güçlendirmiş ve ticaretin evrimine liderlik etmiştir. Özellikle de yazımızın konusunu oluşturacak, elektronik ticaret (e-ticaret), bu dijital dönüşümün en önemli sonuçlarından biridir.
Dünya genelinde internetin ve e-ticaretin yükselişi, küresel ekonomide birçok değişikliğe neden olmuştur. Ticaretin sınırlarını aşan bu dijital dönem, geleneksel ticaret modellerini evrimleştirmiş ve iş dünyasını uluslararası ölçekte rekabetçi bir arenaya dönüştürmüştür. İnternetin sunduğu küresel erişim, şirketlere yeni pazarlara açılma imkânı sağlarken, tüketicilere de dünya genelinde çeşitli ürün ve hizmetlere kolayca ulaşabilme avantajı sunmuştur. İnternetin yaygın kullanımı ve mobil teknolojideki ilerlemeler, tüketicilerin çevrimiçi alışveriş alışkanlıklarını hızla değiştirmekte ve e-ticaretin büyümesini desteklemektedir.
Bu yazıda, internetin ve e-ticaretin ne olduğuna değinilecek ardından dünya genelinde ve Türkiye'de nasıl evrimleştiğini, bu değişimlerin hukuk disiplinine etkileri ele alınacaktır. Son olarak da e-ticaret hukukunun önemli konularına odaklanarak bu alanda faaliyet gösteren işletmelerin dikkate alması gereken yasal düzenlemeler incelenecektir.
E-Ticaret Nedir?
E-ticaretin ne olduğu konusunda farklı organizasyonlar tarafından yapılan çeşitli tanımlar mevcuttur. Bu anlamda elektronik ticaretin ne olduğu konusunda en sık başvurulan tanım OECD’nin verdiği tanımdır. OECD’ye göre e-ticaret,
“Ticaret öncesi firmaların elektronik ortamda bilgilenmesi ve araştırma yürütmesi, firmaların ve bireylerin elektronik ortamda buluşması; ödeme sürecinin yerine getirilmesi, yükümlülüklerin yerine getirilmesi, mal ve hizmetlerin müşteriye teslimi, satış sonrası bakım, destek hizmetlerinin temin edilmesi gibi aşamaları kapsayan bir süreçtir.”
Ülkemizde Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da ise e-ticaretin ne olduğuna “fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyet” olarak değinilmiştir. Bu tanımla e-ticaretin kapsamının oldukça genişletildiği gözlemlenebilir zira fiziki olarak karşı karşıya gelmeden yapılan her türlü çevrim içi iktisadi ve ticari faaliyet, e –ticaretin kapsamı içinde dahil edilmiştir (Kaya 54).
Yukarıdaki tanımlar ışığında e-ticaretin, tüketicileri -geleneksel ticaret modellerine kıyasla- çok daha basit ve hızlı işlem yapabilme kolaylığı ile buluşturduğunu söyleyebiliriz. Sağladığı bu kolaylıklar nedeniyle de e-ticaretin dünyada ve ülkemizde kullanımı oldukça hızlı bir ivme ile artmış ve bu durum da e-ticarete ilişkin konularda yasal düzenlemelerin yapılmasını gerekli kılmıştır.
E-Ticarette İşlem Hacmini Arttırabilecek Faktörler
E-ticarette işlem hacmini etkileyebilecek çok çeşitli faktörlerin varlığı ileri sürülmektedir. Fakat bunların başında özellikle ülkedeki iktisadi değişimler rol oynamaktadır. Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla arttıkça kişilerin ekonomik güçlerinin de artacağı ve buna bağlı olarak gelir düzeylerinin de artacağı öngörülmektedir. Tüketimdeki artışa neden olacak olan gelir düzeyindeki artma geleneksel yolla yapılan ticarette artmaya neden olacağı gibi e-ticaret bakımından da elbette artışa yol açacaktır (Türen, Gökmen, Tokmak 55).
Bunun yanı sıra internet kullanımının kişiler arasında yaygınlaşması ve internete erişilebilmenin kolaylaşmasının sonucu olarak e ticaret işlem hacminin de artacağı öngörülür. Bu bağlamda internet altyapısı üzerinde yapılan çalışmaların da e-ticaret üzerine olumlu etkileri gözlenmiştir (Türen, Gökmen, Tokmak 58).
Son olarak e-ticaretin kullanıcılar tarafından tercih edilebilir hale gelmesinin en önemli koşullarından biri güvenilirliğin sağlanmasıdır. Ülkemizde ve dünyada bu koşulu sağlamak için çeşitli yasal düzenlemeler yapılmaktadır. Yasama organları, “hukuki mevzuat ile e-ticaretin desteklenmesi hususunu dijital imza, kişilik hakları, tüketiciyi koruma, telif hakları, içerik düzenlemesi ve vergilendirme başlıkları altında” (Türen, Gökmen, Tokmak 59) incelemiş ve buna ilişkin çeşitli yasal düzenlemeler yapmışlardır. Şüphesiz hukuki mevzuat üzerindeki bu çalışmalar ulusal ve uluslararası çapta e-ticaret kullanım hacmini arttıracak niteliktedir.
E-Ticaret Hukukunun Niteliği
E-ticaret hukuku, genel olarak dijital ortamda gerçekleşen ticaret faaliyetlerini düzenleyen bir hukuk disiplinidir. Bu hukuk dalı, internet üzerinden yapılan ticaretin işleyişi, tüketicinin hakları ve işletmelerin sorumlulukları gibi konuları kapsar. E-ticaret hukukunun hukuki niteliği şu temel özelliklerle tanımlanabilir:
· E-ticaret hukuku, genellikle çok disiplinli bir karaktere sahiptir. Söz konusu alan, ticaret hukuku, tüketici hukuku, bilgi teknolojileri hukuku ve siber güvenlik gibi birçok hukuki disiplini içerir.
· Teknolojinin hızla evrim geçirmesi nedeniyle e-ticaret hukuku, sık sık değişen ve güncellenen bir yasal çerçeveye sahiptir. Hükümetler, uluslararası kuruluşlar ve ticaret birlikleri, çevrimiçi ticaretin dinamiklerine ayak uydurmak için düzenlemeleri düzenli olarak gözden geçirir ve günceller. Bu nedenle e-ticaret hukukuna yönelik mevzuatın sık sık değiştirilmesi bir sürpriz niteliği taşımaz aksine bu, beklenen bir durumdur.
· E-ticaret, genellikle sınırları aşan bir faaliyet olduğu için uluslararası bir boyut içerir. Bu durum, farklı ülkelerin farklı hukuki düzenlemelere sahip olmalarından kaynaklanan karmaşıklıkları beraberinde getirir. Uluslararası ticaretteki hukuki uyumsuzluklar ve farklı normatif yaklaşımlar, e-ticaret hukukunu daha karmaşık hale getirir.
· E-ticaret hukuku, tüketicilerin çevrimiçi alışverişlerindeki haklarını korumayı amaçlar. İade politikaları, garanti şartları, doğru bilgilendirme gibi konular tüketici haklarının merkezinde yer alır
· E-ticaret hukuku, müşteri bilgilerinin güvenliği ve gizliliği konularına da odaklanır. İnternet üzerinden yapılan ticarette kişisel verilerin korunması ve işlenmesi önemli bir hukuki konudur.
· E-ticaret hukuku, çevrimiçi sözleşmelerin geçerliliği, elektronik imza kullanımı gibi konuları içerir. İnternet üzerinden yapılan işlemlerde sözleşme yapma ve bu sözleşmelerin hukuki statüsü önemli bir alanı kapsar.
E-ticaret hukuku, bu ve benzeri konularla ilgilenirken, hukuki normlar ve düzenlemeler çerçevesinde dijital ticaretin adil, şeffaf ve güvenilir bir şekilde gerçekleşmesini sağlamayı amaçlar (Kaya 62). Çeşitli yasal düzenlemelerde bu bağlamda yukarıda andığımız faktörler göz önünde tutularak yapılmalıdır. Yasama organlarının bu yasal düzenlemeleri hazırlamak konusunda eksik kalması, yukarıda değindiğimiz gibi, güvenlik açıklarına neden olacağı gibi aynı zamanda e-ticarette işlem hacmini de olumsuz yönde etkiler.
Türkiye’de E-Ticaret Üzerine Yasal Düzenlemeler
Ülkemizde de e-ticaretin giderek yaygınlaşması ile e-ticaret alanında bir dizi yasal düzenleme ve mevzuat da yürürlüğe girmiş var olan mevzuatlarda ise gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler, çevrimiçi ticaretin adil ve güvenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamayı, tüketicileri korumayı, işletmeler arasında adil rekabeti teşvik etmeyi ve elektronik ticaretin hukuki çerçevesini belirlemeyi amaçlar.
Türkiye'de e-ticaret üzerine önemli yasal düzenlemelerden ilki Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda yer alan uzaktan satış, kapıdan kapıya satış ve e-ticaret gibi tüketici ile işletme arasındaki ilişkilerle ilgili hükümlerdir. Elektronik bir ortamda vuku bulan ticaret ilişkisinde iade hakkı, cayma hakkı ve doğru bilgilendirme gibi tüketici hakları bu kanun çerçevesinde belirlenir. Bu konuda yapılan diğer bir yasal düzenleme ise Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanundur. Bu kanun, ticari iletişim, çevrimiçi sözleşmeler, elektronik ticaret hizmet sağlayıcılarının sorumlulukları ve tüketicinin bilgilendirilmesi gibi konuları düzenler. Yani genel anlamda bu kanunun e-ticaretin yasal çerçevesini belirlediğini söylemek yanlış olmaz. Son olarak ise Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’na değinilebilir. Bu kanunun içerdiği hükümler; kişisel verilerin işlenmesi, saklanması ve korunması ile ilgili genel birer düzenleme niteliği taşır. E-ticaret platformları, müşteri bilgilerini korumak ve gizliliğini sağlamak adına bu kanuna uymak zorundadır. Bu üç kanunun dışında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun düzenlemeleri, Reklamcılık ve Haksız Ticaret Uygulamalarının Düzenlenmesi Hakkında Kanun yine e-ticarete yönelik yapılan hukuki düzenlemeler arasında sayılabilir.
Yukarıda da değindiğimiz gibi e-ticaretin hızlı değişsen doğası nedeniyle Türkiye'deki e-ticaret hukuku düzenlemeleri zaman içinde değişebilir ve güncellenebilir. Bu sebeple, e-ticaret işi yapan işletmelerin ve girişimcilerin güncel mevzuata dikkat etmeleri gerekmektedir.
Kaynakça
Kaya, Ferman. E-Ticaret Hukuku ve Tüketici Hukukundaki Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021
Türen, Ufuk, Yunus, Gökmen ve İsmail, Tokmak. “Türkiye’de E-Ticaret İşlem Hacmini Etkileyen Faktörler Üzerine Bir Araştırma: Bir Model Önerisi”. Savunma Bilimleri Dergisi. Mayıs 2011: 49-71